Jelle Jolles

Jelle Jolles heeft op 26 september 2022 de kick-off van de Jordan Academie verzorgd met een pakkende lezing over het tienerbrein. Helaas is het onmogelijk om een bijna twee uur durend verhaal schriftelijk samen te vatten. Desalniettemin doen we hierbij een poging om Jelle’s boodschap door te geven aan diegenen die niet aanwezig konden zijn bij de kick-off. Indien de interesse en/of nieuwsgierigheid van de lezer hiermee gewekt wordt, heeft Jelle een aantal boeken dat in detail ingaat op de materie.

Levensproblemen

Jongeren kampen met heel wat uitdagingen, die Jelle ook wel als levensproblemen benoemt. Het gaat daarbij om sociale uitdagingen door de pittige coronaperiode, maar ook om cognitieve uitdagingen mede vanwege de waargenomen prestatiedruk. Jongeren zijn kwetsbaar en momenteel is er sprake van een matig welbevinden dat groeiende is.

De vraag is volgens Jelle of de jongeren écht het probleem zijn of dat de omgeving hierin een opgave te vervullen heeft?

Werk in uitvoering

Tieners hebben nog beperkte kennis, aangezien hun brein nog aan het rijpen is; het is als het ware ‘werk in uitvoering’. Voor ouders/verzorgers/begeleiders is het van belang dat we met meer rust en vertrouwen naar het kind kijken. Dat we ze niet volledig vrij laten, maar dat we jongeren een veilige omgeving bieden waarin ze optimaal tot ontwikkeling kunnen komen.

Belangrijk hierbij is de realisatie dat het brein plastisch is en dat de prikkel om iets nieuws aan te gaan vastgebakken is. Hersennetwerken rijpen tot na het 25^e levensjaar waarbij er in die jaren een sterke groei plaatsvindt van verbindingen tussen hersencellen; zandweggetjes worden hierbij snelwegen.

Motor van talentontwikkeling

De omgeving voedt dit, zich ontwikkelende, brein en zodoende spelen opvoeders en docenten een belangrijke rol; zij zijn de motor van talentontwikkeling en dienen te steunen, sturen en inspireren. Het is hierbij van belang dat de omgeving als opvoeder, docent, maar ook als coach optreedt en dat er sprake is van vrijheid in geborgenheid. De talentontwikkeling leunt voor een belangrijk deel op de feedback van de omgeving. Jongeren hebben baat bij, en zijn veelal ook geïnteresseerd in, het krijgen van handvatten om het eigen gedrag onder controle te krijgen.

Voldoende slaap

Voldoende slaap is van groot belang voor het brein, en dus ook voor de jongere, om circulerende prikkels tot rust te brengen en ervaringen te laten beklijven; ook ‘lummeltijd’ (zonder scherm) is essentieel.

Coachende feedback

Ga als ouder hierbij het gesprek aan en geef feedback. Laat jongeren daarbij hun eigen emotionele ervaringen opdoen. Spreek met respect en niet vanuit autoriteit en onthoud te allen tijde dat een kind/tiener/jongere ‘ werk in uitvoering is’. Hierbij is ook een attitudeverandering van de opvoeder nodig die zich ontwikkelt van manager tot coach en steeds meer voorwaarden schept voor de jongere om in vrijheid én geborgenheid op te groeien.

 

Sociaal brein

Het tienerbrein is een sociaal brein dat primair geïnteresseerd is in leeftijdsgenoten. Het heeft prikkels nodig van de peer-groep voor groei en is ‘hongerig’. Bij tieners gaat de sociale prikkel altijd vóór de cognitieve prikkel.

Een aantal interessante wetenswaardigheden:

• Een tiener kan niet prioriteren
• Het brein van een tiener is niet in staat om dezelfde activiteit langer dan twee uur uit te voeren.
• Het is van belang om begrip bij de tiener te creëren waarom iets nodig is én de afwisseling in activiteiten te waarborgen.

Zelfinzicht ontwikkelen

Een tiener dient de mogelijkheid te krijgen om zelfinzicht te ontwikkelen door te struikelen en zelf in te zien dat het anders kan. Zelfregulatie is hiervan het resultaat.

Haal de polarisatie eruit

Als een tiener niet in de polarisatie zit met de opvoeder(s) dan hebben deze best ervaringen waar de tiener wat van kan leren. De interactie is zodoende een belangrijke factor voor de ontwikkeling en de dynamiek van een gezin speelt de hele tienertijd; er is dan sprake van een ‘shared environment’.  Ga in dit environment als opvoeder met respect met je kind in gesprek en haal de polarisatie eruit.

Onthoud hierbij dat:

• Een brein dat zo in verandering is nog niet klaar is.
• De tiener met rijpingsproblemen kampt.
• Het brein zo’n 1 á 2 jaar in ontwikkeling achter loopt in de tienerfase
  • Hersenen van meisjes zijn rijp rond hun 22^e/23^e levensjaar
  • Die van jongens rond hun 24^e/25^e levensjaar
• Dat meer effort van de opvoeder gevraagd is en dat ‘feedback’ het kernwoord is; zeker als het de remming in impulsiviteit betreft.
  • Duw de jongere door feedback in een andere richting en stimuleer een andere ontwikkeling
• Ervaringen die worden vastgelegd de basis zijn voor wat zich daarna ontwikkelt

Daarnaast is het sociale tienerbrein tijdens de twee coronajaren echt onvoldoende geprikkeld en heeft de sociale ontwikkeling een achterstand opgelopen.

Eenzame tienertijd

De tienertijd is een eenzame tijd. In de pubertijd wordt het ego-brein (ik) langzaam overgenomen en het sociale brein gaat meer open. Veel adolescenten zijn aan het zoeken naar identiteit; hierdoor groeien de eisen van de sociale omgeving.

Help de wereld beter te begrijpen

Het tienerbrein is gevoelig voor rolmodellen en ouders spelen hierin een doorslaggevende rol. In de corona-tijd was het sociale tienerbrein gedepriveerd. Daarnaast zorgt het niet weten wat je exact moet doen om te presteren voor een voortdurend op je tenen lopen. Het gaat hierbij om de, door de tiener ervaren, druk. Ga met de tiener in gesprek over welke verwachtingen reëel zijn, zodat de wereld beter begrepen kan worden.

Een eigen gebruiksaanwijzing

Voor de opvoeder is het van belang om de interactie en het gesprek aan te gaan en om het in respect te vragen naar ontplooiende activiteiten. Leer de tiener een eigen gebruiksaanwijzing te maken.

De tiener dient geholpen te worden bij het verbeelden en internaliseren om de ik-functies optimaal te kunnen ontwikkelen. Van belang hierbij zijn:

• Verwoorden
• Verbeelden
• Opties formuleren
• Inventariseren

Consequenties overzien

Om rekening te kunnen houden met ‘de ander’ is empathie en monitoring nodig, echter in het brein moet je in staat zijn om een mentale voorstelling van consequenties te kunnen maken. Voor tieners is het overzien van consequenties (vanuit ervaring een beeld kunnen maken in je brein) een bijna onmogelijke opgave. Dat is vaak de reden waarom tieners geregeld ‘domme dingen’ doen. Jongeren tussen 15 en 25 lopen het grootste risico op ernstige fysieke en geestelijk schade.

Drank en drugs

Drank- en drugsgebruik vormen een grote uitdaging, aangezien jongeren geen model hebben van wat daar mis zou kunnen gaan. Bij drankgebruik gaan alle receptoren groeien met als gevolg dat als je ouder bent de behoefte aan drank ook groter is.

Taal als motor van ontplooiing

Het is van belang dat jongeren een beeld wordt gegeven van de mogelijke consequenties om het brein aan te leren consequenties te overzien. Werk zodoende aan taal (woorden/uitleg), aangezien dit de belangrijkste motor van ontplooiing is. Daarnaast hebben tieners vaak nog niet de taal om te omschrijven wat er in ze omgaat; hierbij zijn dan het leren verwoorden en verbeelden en het zelf leren denken aan de orde. Voor dit proces is het gebruik van socratische vragen heel stimulerend.

Voorleven en anders waarnemen

Voor opvoeders gaat het bij voorwaarden scheppen ook over het voorleven. Tevens is het aan opvoeders om een proces te stimuleren waar zij anders worden waargenomen door hun kinderen. Kleed je bijvoorbeeld heel anders of draai de meningen van bv. vader en moeder eens om. Zorg dat met ‘nieuwigheid’ het sociale brein gestimuleerd wordt.

Social media

Wat betreft sociale media is het van belang om duidelijke regels in huis te hebben. Bedenk hierbij dat activiteiten tussen 21:00 en 23:00 twee uur actief blijven in de hersenen, terwijl de eerste anderhalf uur van de slaap het belangrijkst zijn voor de nachtrust. Daarnaast blijft emotioneel geladen informatie extra hangen; verminder zodoende (emotioneel geladen) prikkels vóór het slapen gaan.

School als sociale gemeenschap

Jelle Jolles pleit voor meer gedragsdeskundigen op de middelbare school. Het zou veel meer een sociale gemeenschap dan een cognitieve gemeenschap dienen te zijn. Er moet naar Jelle’s mening nog een hoop gebeuren.